Fundamentos

Trátase de dous conceptos próximos, pero non idénticos. A diminución do risco atópase máis próxima á prevención (como no caso dos programas orientados a evitar a condución de vehículos baixo os efectos do alcol ou outras drogas, a fin de previr os accidentes de tráfico), mentres que a redución do dano incumbe máis á faceta asistencial (é o caso dos programas de mantemento con derivados opiáceos, ou as salas de venopunción asistida).

En calquera caso, trátase de actividades e programas que, desde hai anos, experimentaron un elevado nivel de desenvolvemento en España e noutros países, e que merecen unha consideración especial nesta Estratexia.

Os obxectivos aos que deben dirixirse as intervencións neste ámbito son: evitar que o consumo experimental e o uso esporádico convértanse en uso continuado e, sobre todo, reducir ou limitar os danos ocasionados á saúde das persoas que consomen drogas e, en xeral, os efectos socio sanitarios indesexables relacionados co seu uso.

As actividades que deben manterse e as que deberán mellorar no marco desta Estratexia son distintas cando se relacionan tanto cos riscos como cos danos producidos polo consumo de drogas legais, medicamentos e sustancias eventualmente adictivas de fácil acceso, que cando se refiren ao consumo de drogas ilegais, aínda que, con todo, comparten algúns aspectos.

É razoable afirmar que a sociedade no seu conxunto debe ter unha información adecuada e suficiente sobre a intención, as características e a sólida evidencia de efectividade que informa aqueles programas e actividades dirixidos a diminuír os riscos e reducir os danos que ocasiona o consumo de drogas. Ao mesmo tempo, é preciso salientar a necesidade de velar para que programas, campañas e materiais específicos, non acaben utilizándose en contextos inadecuados (por exemplo, con poboación xeral).

Os grupos de poboación beneficiarios destes programas e actividades son:

Este tipo de programas comprende unha serie variada de actuacións entre as que cabe citar: programas de mantemento con metadona, intercambio de xiringas e kits sanitarios, talleres de sexo seguro, etc. Aínda que nun principio estiveron moi relacionados coa prevención da infección do VIH e a SIDA, e en estreita relación co consumo de heroína, estes programas foron evolucionando e na actualidade inclúen actividades de prevención de accidentes de tráfico por consumo de alcol e outras drogas, así como actuacións de diminución de riscos, especialmente en contextos de lecer nocturno.

En relación co anterior, os sectores de poboación que máis se benefician deles ampliáronse desde uns colectivos de heroinómanos en situación marxinal nos seus inicios, a capas cada vez máis amplas e integradas na sociedade.

A análise e a revisión das políticas de drogas nos últimos anos en España permiten observar o cambio producido na percepción social do fenómeno do consumo de drogas e das drogodependencias. Quizais o máis significativo resida na concepción das adiccións como unha enfermidade máis e, por tanto, no recoñecemento de que os afectados polas mesmas teñen dereito á correspondente atención sanitaria e social.

A atención sanitaria e social das persoas con problemas relacionados co consumo de sustancias psicoactivas debe estar adaptada ás novas necesidades, sendo necesario que se garanta, atenda, facilite, coordine e incremente a mesma, desde a máxima de que calquera programa está en función das necesidades do individuo.

As características da atención sanitaria ao drogodependente deben contemplar, como principios básicos, a individualización do tratamento, a atención normalizada desde os diferentes recursos sanitarios da rede asistencial pública, a integralidad e coordinación dos recursos implicados, así como a posibilidade de presentar unha carteira de programas diversificados e flexibles adaptados á realidade do usuario, á hora de establecer o plan terapéutico.

O contexto asistencial no que se desenvolve a desintoxicación e a deshabituación da conduta adictiva é de relevante importancia, e cada vez está máis estendida a conclusión de que existe unha relación directamente proporcional entre as actuacións sanitarias e sociais no marco natural da contorna do paciente e o éxito terapéutico.

Doutra banda, ao alto grao de calidade xa alcanzado polas redes asistenciais no conxunto do Estado na actualidade, trátase de engadir a máxima precocidad posible nas intervencións (detección de factores de risco e cribaje, derivación, diagnóstico da adicción, inicio da deshabituación, e estratexias de mantemento e consolidación da abstinencia), así como de garantir a calidade (efectividade, eficiencia, equidade) das intervencións diagnósticas e terapéuticas, para o que é imprescindible a coordinación entre os servizos sociais, o sistema xudicial e os servizos sanitarios.

As recaídas no consumo de drogas, unha vez iniciado o proceso de tratamento, forman parte do mesmo, e como tal han de abordarse, tanto polos profesionais como polo propio paciente e a contorna familiar e social que lle rodea.

Débese ter en conta que, para moitas persoas, o problema non é única e exclusivamente o abandonar o consumo dunha determinada sustancia, senón outras circunstancias: policonsumos, enfermidade mental, precariedade económica, desarraigamento social, laboral e/ou familiar, e en xeral ruptura ou inexistencia de vínculos sociais integradores. Neste sentido, débese prestar unha especial atención á potenciación e mellora dos recursos de inserción social para aquelas persoas que abandonan as institucións penais.

Así mesmo, é fundamental reforzar os mecanismos que promoven a «non desvinculación» das persoas en tratamento do seu medio laboral e, en todo caso, que faciliten a reinserción no mesmo. Faise necesaria unha atención integral e coordinada dirixida á incorporación social da persoa, ao acceso e goce dos dereitos sociais básicos (vivenda, emprego, educación, saúde, protección social, etc.), que, ademais, teña en conta os distintos perfís das persoas, non só desde as carencias, senón, sobre todo, desde as súas potencialidades e capacidades, o que esixe a diversidade e personalización na atención, acompañamento e tratamento.